1.Makmaaksa
2.Hibboo
3.Cigoo
1.1 Makmaaksa Afaan Oromoo
Mammaaksa Oromoo
Kan akka fardaa nyaatu gaafa waan nyaatu dhabe du’a.
Garaacha dheedhii garaatti beeki.
Midhaan warra raatuu bona bona nyaatu.
Haadha hinqabdu hakkoof boossi.
Keessumaa qamalee raafuu keessati argu.
Hiyyeessa boo’icha hingorsani hinnuu jalleesee naqa.
Sareen sarbaa hinqabdu mukarbaa hinyaabbattu.
Gadheen qalbii hinqabdu kan darbe hinyaadatu.
Kan lafatti wal hintaane muka waliin hinkoru.
Fincaan lukkuu kan arge haa himuu.
Durattuu durii maalayyaa waaqoo lama tahe.
Arrumaa salaattee arrumaa maraatte.
Yaanni karaa hin dhaleessu.
Qilleensarratti mana hin ijaaran.
Dhugaan niqallatti malee hincittu.
Osoo gubadhuun kolfa jette akaayiin.
Eboo darbatanii jinfuu hinqabatan.
Akka cabanitti hin hokkolan.
Niturra malee niurra jette boonbiin.
Alaa manatti galan.
Kokkolfaa nama nyaatti gonfaan.
Katuffatantu ardaa dhaala.
Bara barri argate buqqeetu dhagaa cabsa.
Harreen fe’aa barbaaddu ufiin ooydaa dhufti.
Soogidda ofii jettu mi’aayi anaa jettu dhagaa tahi.
Kormi biyya ofiitti bookkisu biyya ormaatti ni mar’ata.
Qeerrensa eegee hin qaban qaban gad hin dhiisan.
Muka biyya jiruun mana ijaaran.
Haatee durbaa jennaan dur kaa jedhe mucaan.
Ka bira dhahan hin beekne isaa dhahan hin beeku.
Galle jette lafoon farda jala galtee.
Hadaamii ollaa hagamsaa imimmaan irraa hinqooru.
Baddu baddi malee saree ija hin dhiqan.
Warruma keennaa harreen hin taane jedhe namichi booyyee ari’ee.
Iilkaan mutaan seene budaan seene.
Moluu tiyya boruufuu si’abdadhe” jedhe jaarsi aduun mataa dhoofte.
Garaa ofiituu wollaalaaf heexoo itti dhugani
Suuta ejjatan suuta qoreen nama woraanti.
Bor ni agarta jennaan edana akkamitti bulee jedhe ballaan.
Dhukkubni na ajjeesuu hin jirre hamaaf tolaa addaan naaf baase.
Cabaan baqaqatti erkate.
Ija jirtu qorsa buusani.
Ka qotiyyoon iyyuu male qacceen iyyiti.
Ni ta’a jennaan harree qallee hin ta’u jennaan harree gannee isumaa fidaa jennaan dhaqnee dhabne.
Ollaa fi dugdaan ka’an.
Gonfoon calqaba baddeet dhoofnan kutaa hanqatte.
Gogaa naaf hafaa jedhe waraabessi biyya isa hinbeekne dhaqee
Hriyaan garaa walii hin beekne malkaa ceetu maratti walkaksiifti
Hiriyaa garaa firaa gadheetuu garaa hiraa.
Boriif boorri jira.
Garbittiin gargaarsa argatte majii dhoksittii.
Hamman siif ragaa bahe beektaa jennaan, hamman si tajjabee beektaa itti jedhe jedhu.
Bitaan yaabanis mirgaan yaabanis waligeenyi kooradhuma.
Sababa jette ballaan farda yaabdee.
Ijoolleen gajee torbaa anatuu keessaa korma jedhee geerare namichii jedhama.
Yaawaaq siifan ka’a, achumaanan gaayyaa koo fudhadha jette jaartiin.
Niitiin afaan kaa’a barte, kabaluuf jennaan afaan bante.
Sanyii ibiddaa daaratuu nama guba.
Qeesii mataa sabbataa amajaaja dabboo sanbataa jedhu.
“Haalleluyyaa yaa rabbi sooressa ajjeesi, nyaannee dhugnaa” jedhee abbaaten taskaara yaade jedhu.
Aaki Jedhan waa tufan mammaakan waa himan.
Dubbiin mammaaksa hin qabnee mannaa ittoo sogidda hin qabne wayya.
Miila lama qabaataniif muka lama hin koran.
Qottoon maal nu godhe, kan nu miidhe muka keenya isa jallate jedhe mukni jigan jedhan.
Yoo hundumasaa dubbatan garaan duwwaatti hafa jedhan.
Yaa marqaa si afuufuun si liqimsuuf jedhe.
Odoo beeknuu hubaa wajjin nyaanna jette sareen jedhan.
Mana eegaan bara eega jette sareen jedhan.
Akka garaakoo jette sareen nama gararraan bishaan dhugdii jedhan.
Biddeen nama quubsu eelee irratti beekuu jedhan.
Akka abaluun sirbaan morma nama jallisa jedhan.
Lafa rukutanii maggaanyaa ofiin qixxeessu jedhan.
“Kopheen muka yaabdee seexanatu na kuffise jettaa” jette seexanni jedhan.
“Maqaan baduu mannaa, mataa baduu wayya” jette gondaan ciniintee haftee.
Ulfeessaniit ulfaatu jettet haati ilmaaf farda qabde.
Firaan ni boonu malee firatti hin boonan.
Harreen ofiifuu hingaltuu loon galchitiiree?
Midhaan dura facaasan sinbirri nyaattet nama dura dubbate namni komata.
Ol kaayan malee olka’aniif hin fuudhan.
Boru hinbeeknen qodaan bukoo ishee lama.
Argaa toleef goromsi hin ottoomu.
Sareen namaan buluuf udaan namaa nyaati.
Kan kunootii hin argine kuunnotii hin argu.
Kan harree hin qabne gaangee tuffata.
Abbaan daadhii dhugeef ilma afaan hin urgaayu
Akka ormaattan sirbaan morma nama jallissa.
Kana ceenaan lagin hin jiru jette haatikoo.
Akka jedhan dhageetee shaniin gufufaan deete.
Harkaan dhaabanii barbareen nama gubdi.
Taakuu dhiiftee dhundhuma deemti.
Wallaalan bishaan keessatti dheebota!
Wal jaalateef lafoon wal hin hudeeltu!
Namin lafarratti wal shaku muka waliin hin koru!
Morki baduu mannaa mormi cituu woyya
Akka ija tiyyaa maaltu naaf kajeela jette sareen
Gaafa maal nyaanna jedhan damma nyaatan
Hirriibni hiryaa du’aati
Afaaniin sheekuseen lukaan gara mukaa!
Afaan lafa taa’u lafee alalcha!
Horiin deegaa qilee irra dheeda
Lafa itti hin deebine maqaaf hin badadan
Bishaan malaan waaddan
Baraan barruu horan
Dhugaan hin qallatti malee hin cittu
Jaarsi du’uu ka’e si hin abaarin daa’imni guddatu si hin jibbin
Waaqatu nu eega jedhanii balbala banaa hin bulan
Hin ta’a jennee saganee woma ta’uu dhabne
Hin taane kiristinnaan Badhaasaa itti deebi’aa kaasaa
Guddateef dubbii harretti hin fe’an
Qaallu salphattu nama du’utti waaman
Garaan badaan waan nyaatan nama himsiisa jedhe abbaan kiyya
Harkaan dhaabatan lukaan dhiitan!
Kan arba ajjeese furrii hin baafatuu?
Waanyoon yoo kufan waan caban nama seeti!
Namni farda koorse galgala kooraa baata!
Farda hidhatan machiin tolti!
Gowwaa sobii qaroo qeensaan qabi!
Karaan dheeraan lubbuu nama dheeressa!
Soddaa jiruu sanuu balbala jiruu wal hin lolan!
Aak jedhan waa tufan mammaakan waa himan.
Olkaayaniif malee ol ka’aniif hin fuudhan.
Haati hattuun intala hin amantu.
Abbaa gabaabaa ijoolleen hiriyyaa seeti.
Abbaan daadhii dhugeef ilma afaan hin urgaayu.
Abbaan iyyatu malee ollaan hin birmatu.
Haadha laalii intala fuudhi.
Dura na dhungatteef dhirsa naa hin taatu jette intalli
Hamma namaa hin Geessuu cabsa namaa hin teessu
Afaan Hamii Bare Utubaatti hasaasa
Namichi Guyyaa Bofa arge halkan Gaaddidduu isaa dheesse
Waan Dabruuf maqaa hin dabarre hin fuudhan
Hin barihu Seetee Gorduubatti hadde
Anatu Caalaan ciinciraa haaduu afaan buute
Gubattee hin beektuu ibiddatti gamti
Jaartiin bara buttaa duudde hoo luboo jechaa hafti
Akka durii fi harka xuriitti hin hafan
Ani hoo duruu gubattuudha jette beddeen mana keessa gubattee
Keessa namaa hin beektuu keessa qabattee namaa kenniti
Sangaan bara qote hedata
Waan uffattu hin qabduu aguuggattee haaddi
Karaan sobaan dabran galatti nama dhiba
Hantuunni haadha jalatti gumbii uraa barti
Namni dhukkubsataa manaa qabu du’a gahii namaa hin oolu
Hojiin waaqayyoo fi kolfi saree hin beekamu
Haadhaa fi adurree hin dhaanan
Warri guddaan aduurree wasaasaa baata
Adurreen keessi bineensa
Maraatuu keessi gamna.
Waaqayyo beekee bofa miila dhowwate
Waan waaqni qocaaf kaa’e illeettiin hin fudhattu
Foon lafa jiru allaattiin muka irraa wal lolti
Waraabessii biyya namni isa hin beekne dhaqee itillee naa hafaa jedhe.
Manni of–jajjuu karaa dura.
Bor hin bekneen qoda-bukoonshee lama.
Kan of jaju hin dogoggoru.
Haati mimmixaa kanuma kootu guba jetti.
Ija-jabeessarraa sirbi hin fokkisu.
Duulli amma oduu hin gahu.
Iyyaniif dhalcha hin ta’u jedhe korbeessi hoolaa korbeessa re’eetiin.
Iyyan malee hin dhalchanii jedhe hoolan korpheessa re’eetin.
Mana aanu malee mana aaru bira hin dabran.
Ollaa fi Waaqatti gadi bahu.
Ollaan bultee beeka akka itti bule abbaatu beeka.
Itti qabataaf cidhi ollaa jira.
Garbittii lubbuuf fiigdu ollaan qophee dha jedha.
Garbittiin gargaarsa argatte majii dhoksiti jedhan!
Jarjaranif Abbaa dura hin dhalatan.
Aartu qotadhu” jedhe namichi saree biddeen dhoowwatee
“Ajjeechaarra sukkuummaan sodaadha” jette tafkin.
Of-jajjuun loon lamaa, tikseen kuma lama.
Nama fardaan barbaadan lafoo argatu
Silaa dhufa hin ooluu, kajeelaa dura waami
Dhamaatuun dhama raaftee “weessootu na dide” jetti
Ijjii fi ijoolleen tika baddi
“Bagan si arge” jennaan “bagan si hin dhokatiin” jedhe hattuun abbaa manaatiin
Maraattuu fi sooressi akka argetti haasawa.
Namni dhama’iif uumame habjuun dhagaa guura.
Fardaa fi harree okaa itti haamu, ana qacceen dhoqqeetti gadi dhaanu” jedhe qottiyyoon
“Dhabaaf malee fooniif nu uume” jette sareen.
Goondaan wal qabatteet laga ceeti
Sangaan biyya ofiitti bookkisu, biyya ormaatti ni mar’ata.
“Oduuf na qalani” jette lukkuun.
Cubbuun bishaanii harka buleen nama nyaachisa.
Kan nyaatee fi kan kaate waa jalaa baha.
“Maali fardi ni maraatee?” jedhe waraabessi hari’ee dadhabee.
“Adeemsa abbaatu oftolchaa, fuula Waaqatu nama tolcha” jedhe Jaldeessi.
Afaan gaariin afaa gaarii caala.
Hafaasaarra afaansaa
Namni dhadhaa afaan kaa’an dhagaa afaan nama kaa’a.
Harreen yeroo alaaktu malee yeroo dhuudhuuftu hinbeektu!
Bari fallana, takka namaa fodogaa, takka nama fondoga.
Harka abbaa tokkotin ibidda qabachuun nama hindhibu.
Kan darbe yaadatanii isa gara fuula dura itti yaaddu
Dhabaaf malee sombi kan sareeti
Qaroo dhabeessi “maal barbaadda” jennaan “ifa” jedhe
Re’een kan tokkoo raafuun kan tokkoo, kis jennee kiisii dabalanne
Dureessi kennef deegaa hudduun dhukkubdi
Yoo itti hubatanii ilaalan tafkiin ija qabdi
Kan haadhatti barte amaatiitti
Arge jettee hin foksin, dhagahe jettee hin odeessiin
Sangaan biyya ofiitti bookkisu, biyya ormaatti ni mar’ata
Kan tokko qabdu hirriiba hin qubdu
Cubbuun bishaanii harka buleen nama nyaachisa
Akkuma dur seeteet jaartiin qullaa lafaa kaate
Sagal ka’uu irra sagal waamuu wayya
Silaa dhufa hin ooluu kajeelaa dura waami
Ani badeen waan bade hin galchitu
Namatti himu malee, namatti hin hidhan
Namni akka fardaa nyaatu gaafa akka namaa nyaatu du’a
Okkoteen waaqa hin beekne, eelee bishaan kadhatti
“Nyaadhee sifixuu dadhabus, haadhee siballeessuu dadhabbaa” jette lukkuun
Gowwaan gingilchaatti bishaan waraaba
Dhiiraa jirtu dhiirummaa hin dhuunfatan
“Dhabaan hin galani” jette haati hattuu
Ameessi okolee dide okkotee hin didu
Dullachi waan garaa qabu alba’a
Iyyitee hin beektuu iyyinaan “Badaa, badaa” jette
Qalbii malee ijji hin argitu
Maqaan erbaniif haarawa hin taatu
Kan sangaan iyyuu male qacceen iyyiti
Waraabessi guyyaan yuuse beekkachiise
Dhamaatuun dhama raaftee weessootu na dide jetti
Suuta deeman suuta qoreen nama waraanti
Hammaatanis hammaaranis dhuma hin ooltu
“Numaaf haati hin bane” jedhe gowwaan haadha ajjeese
Osoo garaan addaan nama hin baasin, karaan addaan nama baasa
Namni ilkaan miidhagu, hidhii walitti hin qabatu
Namni bakka ciisu argate bakka itti diriirfatu barbaada
Re’een baala agarte qeerransa hin argitu
Harree hin qabnu, waraabessaanis wal hin dhabnu
Bara gaddaa mataa lafa godhu
Bara quufaa lukkuutu dhuufa
Kan nyaateefi kan kaate waa jalaa baha
Mucaan du’aaf dhalate wareegaan hin guddatu
Itti himne yoo dhageesee, itti kennine yoo olkeesee
Waan dhufu hin beekanii saree tana akaayii barsiisaa
Abbaan cabsaa ofitti hin xiqqeessu
Abbaan of hin argu; dhakaan of hin darbu
Billaachi ofiifuu hin qabduu dhagaatti uwwifiti
“Yaa anaa durii” jette cirrin fadrdarraa kuftee.
Ayyaanni haftuu haadha warraa ajjeesa.
Quufan malee hin utaalani utaalan malee hin cabani.
“Godaa mannaa godoo wayya” jette haftuun.
Tika didaan dhiyaana dida.
“Akka ganamaa seetee narra hin ejjetiin” jette sokoruun.
“Moo yaa afaan” jedhe funyaan.
Manni ija daha malee, gurra hindahu.
Kadhatanii galanii weeddisaa hindaakan.
Agabuu si bulchuuf ganamaan si beelessa.
Bakka loon hin oolle dhoqqee hin argani.
Cuunfaa baay’isuun dubbii gogsuudha.
Duubaan dulluma jettee jaartiin tokko ragadde.
Irreen hin moyan, alagaan hin boonan.
Eega kooraan dammaqe fardummaa maaltu jira, eega dubbii dadhabee
gamnummaa maaltu jiraa.
Jooraa ooltus sareen waan hin jirre hin fuutu.
Leemman bareeddeef marqaan hin mi’aawu.
Karaafi dubbii odoo arganuu irraa goran.
Leenca humnaan roorrisu, qamaleen malaan ajjeefte.
Lukkuun biyya hin qabdu, bakka bultu hin dhabdu.
Maraattuufi sooressi akka argetti haasawa.
Mucaan ” nyaanyaa” jedhe osoo hin nyaatiin hin hafu.
Of-jajjuun loon lamaa, tikseen kuma lama.
“Osoo wajjiin gallee hoolaa, walii qallee” jette jeedalli sareen.
Ari’ii biyyaa baasii qabii itti hasaasi.
Baran barruu koran.
Bareedina gurraachaafi dubbii gamnaa nama bira gaheetu hubata.
Abjuun bara beelaa buddeen, buddeen jetti.
Tafkiin gaafa haxaawan, gowwaan gaafa gorsan itti abaasa.
Namni namaaf qoricha.
Marartoon du’a hin oolchu.
“Aartu qotadhu” jedhe namichi saree biddeen dhoowwatee.
Adeemsa karaa fagoo calqabni tarkaanfii tokko.
“Ajjeechaarra sukkuummaan sodaadha” jette tafkin.
“Ani hin hanbifannee, ati hin qalbifanne” jedhe namichi.
“Dhabaaf malee fooniif nu uume” jette sareen
Ijaafii saree namarraa hin deebisan
Jaalala ishee hin beektuu dhungannaan boossi
Dhagaheef heerumtee, argeef deesse
Nama horii hin beekneef, lukkuun luka lamaa horiidha
Namni dhama’iif uumame abjuun dhagaa guura
Gowwaan isa darbe malee isa dhufu hin yaadu
Abshaalli ofii nyaatee, gowwaa afaan diba
Kan abdatanii mana ishee dhaqan akaayii nama afeerti
Hin bari’u seetee manatti hagde
Humna qarqa baasuufi soora ganna baasu abbaatu beeka
Kan abdatan irra kan argatantu caala
Barcuma ulfinaa abbaatu of jala baata
Jabbiin hootu hin mar’attu
Waraabessi biyya ofii nama haanyaatuu.
Kan citaa hinqabneef kan citu baasti.
Ijibbaata beelaa eelee sagal dhaabu.
Hiyyeessa irraa liqeeffachuu mannaa sooressa kadhachuu wayya.
Nuugiin tumanii nyaatan, humna baaterra hin jirtu.
Nagaroon qoree baala bakkanniisaa, harsaamessatti saadiru.
Maraattuun keessi fayyaadha.
Citaa malee mana hin kabatan.
Arbi lama yoo wallole kan miidhamu sambaleeta.
Abbeen nyaataa buleef qabateen jala hinbulu.
Alagaa ilkaan malee garaa isaa hinargani.
Qunnii buqqisaniit, abaabilleetti darbu.
Raafuun hanga okkoteen qabatu affeelan.
Tafkiin utaaltus laga hin ceetu.
Tokko namaatu nama dida, kan lammata abbaatu of dida.
Suuraan gaariin abbaa fakkaata.
“Takkuman kufee, suutan ka’a” jette jaartiin
Qunxur mana fixxee cimmif mana gattii, jedhan.
Muka koruun nama hin dhibu, bu’utu nama dhiba.
Surree namaa ergisani irra hin taa’inii hin jedhani
Ibiddi garaa foon hin waadu.
Dubartiin fira hin qabne mana masaannutti baqatti.
Hiriyaa malee dhaqxee gaggessaa male galte.
Hiyyeessi har’aa quufeen bulaatti duutee bulti.
Boolli guyyaa argan halkan nama hin nyaatu.
Hudduu abbaan dagate tusseen sagal ciniinti.
Kan qalbii fi jaalalli ajjeese hin fayyu.
Adeemsa abbaatu oftolchaa fuula waaqatu nama tolcha jedhe jaldeessi.
Alagaan gaafa kolfaa firri gaafa golfaa.
Malaaf malli jira mucaaf harmi jira.
Adurreen riphattee hantuuta argachuu hin ooltu.
Kan gabaan dhaga’e gowwaan galee niitii dhokse.
Galgala maal nyaanne jennaan rafnee bulle jedhe jedhan.
Akka haroon hin guunne akka raachi hin duune jedhan.
Tikseen taakkuutti dhiistee dhumdhumatti kaati.
Kan si tumetu na qoree.
Namni gaafa hiyyolee qurri isaa duude osoo hiyyolee jeduu hafa.
Warra afaan walii beekuu, harreetu balbala cufa.
Kan sireen nama hin dadhabiin tafkiin nama dadhabdi .
Yoo dheeraan tarkaanfii malu, gabaabaan hulluqaa malata.
Maqaan baatu fi karaan baatee hin deebitu.
Saree adeemtuu dill’uu goromsaatu darba.
Mi’a wal fakkaatu walbiratti fannisu.
Hantuunni farroofte qara eeboo arraabdi.
Lubbuun abbaan gate lama hin bultu.
Harki tokko ni dhiqa malee,hin qulqulleessu.
Maal baasuuf dhama raasu.
Wacitii abbaan cabsee kaa’e, kan dhiqee kaa’e itti kakata.
Raafuu fixee rafuu dide.
Keessa keessa adurreen bineensa.
Osoo horiin hin galin hattuun mooraa guutte.
Fuulli fi nyaanni dhoksaa hinqabu.
Ilmoo bineensaa foontu gara bosonaa heda.
Kan akka walii loon walitti yaafatti.
Kan ilkaan ofii dhalchu, kormi hin dhalchu.
Wanta odeessanii fi wanta bobeessan hin dhaban.
Dhabaaf malee cirriin cooma kajeelti.
Garaa laafinatti, alaltuun bishaaniin nyaatamte.
Roobiin garbaa baatee, fiixeensa arraabdi.
Salphoo soqolatte, soqolaa gargaaru
Salphinni abbaa lafaa bara midhaan bade.
Galaanni bakka bultii hin qabne, gudeelcha guuree deema.
Qarri qara hin muru.
Tafkiin lafatti walnyaatti, namarratti wal baatti.
Kan mana qabu mala hin dhabu.
Firri wallola malee gaafa rakkoo wal irratti hin ilaalu.
Bishaan darbe hin waraaban.
Daakaniif hin marqan, dharra’aniif hin argatan.
Madaan qubaa abbaa guba.
Sanyiin waan facaasan magarti.
Ofii nyaatan ormaa laatan.
Gaddeemtuun namaa harree ribbii hormaata fuuti.
Beekte beekte jennaan niitiin qeesii kitaaba miiccite
Waan qabaniin gabaa bahu.
Maanguddoo fi eeboo dura hin dhaabbatan.
Na argaa na argaan na dhoksaa fida.
Haatii fi gabaan waan namaa kennitu hin beekan.
Jaartii soba raftu, qaqawweessi hin dammaqsu.
Kan dulloome jaarsa, kan du’u dargaggeessa.
Gurri dabarsaan ollaa walitti naqa.
“Yaa saree ciidhni akkami” jennaan “isa quufe hin kadhatu, isa beela’e immoo ni dhowwatu” jette.
Duuni biyya wajjinii, hirriiba jette jaartiin.
Ifaan sooratan dukkana daakkatu.
Waan gaarii seetee mimmixa dhuka ykn bobaa jala kaawwatte.
Jarjaraan re’ee hin horu.
Gowwaa al tokko arrabsi, innuu lammata of arrabsa.
Ijoolleen nyaataaf waaman ergaa seetee diddi.
Kan mootu dhaani jennaan dhirsi galee niitii dhaane.
Sinbira lubbuuuf kaattu ijoolleen tapha seeti.
Kan waraane ni dagata; kan waraaname ni yaadata.
Keessummaan keessa namaa hin beekne gaaffii dheeressiti.
Lama na hin suufan jette jaartiin qallubbii hattee.
Humnaan nyaataniif,humna hin ta’u.
Muka jigetti qottootu baay’ata.
Arrabakoo yaa laxxisaa, situ faallee na hanqisa.
Of hubde yaa dhakaraa kan harkaan mukatti of buufte.
Osoo hin hubatiin harka hin gubatiin.
Irra turuun farda uruudha.
Takkaa diimanne jette nuugiin.
Namni namatti jennaan, erbeen saawwanitti jette.
Bakka arfaasaa dhaabbatan, birraa dhaabbatu.
Kan barri namatti fide,hiriyaan namatti qoosti.
Kan bonni ajjeese,ganni maqaa fuudha.
Harkaan kennanii, miilaan barbaada deemu.
Barri ni darba, taajjabni ni tura.
Kan humna qabu reebee(dhaanetu) booyicha nama dhowwa.
Kan qunnaan galata hin ta’iin daa’ullaan galata hin ta’u.
Aadaa fi aduu ni dhokatan malee hin badani.
Bishaan yoo nama nyaatu nama kofalchiseeti.
Caama ganamaa kan beekuutu ho’ifata.
Dololloon nama hin fudhatuu laga guddaa nama geessi.
Biyyaa bahaan malee biyya hin yaadan.
Dhalee lakkaawu dhadhabee jettee kurupheen tokko dhaltee.
Dheeratteef leemmanni gudelchaa hin taatuu.
Holqaa seenani dukkana hin sodaatan.
Hora bu’anii dhoqqeee hin lagatan
Of jajjuu hantuutaa eegeen lafa hin gahuu.
Hamii fi eegeen abbaa duubaa oolti.
Deemaa oltu barattu malee barumsaa hin argattu.
Gabaabbatu iyyuu abbuma warraatu diinqa taa’a.
Ibidda rafe huubni achuu kajeela.
Kan garaa malee kan maqaa yoom na dhibbe jedhe waraabessi.
Buddenni nama quubsu eeleerratti beekama.
Re’een kan ofii hin beektu sareedhan eegee gad qabadhu jetti.
Waraabessa darbee sareen dutte.
Osoo hin hubatin hin dubbattin.
Harree ganama bade galgala kurkuriin hin argu
Roobuus caamus ijii misiraa lama.
Bakka oolan irraa bakka bulantu caala.
Akka qottiyyoon gooba jettee raachi dhootee duute
Hiriyyaan garaa walii hin beekne guyyaa hunda kakuudha.
Abjuu sodaatanif hirriiba hin dhiisani.
Kan garaan yaade miilii ganamfata.
Miximixaa harkaan dhaabanii gubaa himatu.
Namni yaraan imaanaa gatee lafti yaraan sanyii nyaattee.
Olkaa’an malee ol ka’anii hin fuudhani.
Harreen hidhaa kutte jennaan ofittuu gabaabsite jedhe.
Qunceen wal gargaartee arba hiiti.
Adurreen kan bakka loon oolan hin beekne galgala aannan dhugdi.
Midhaan warra gowwaa bonaa ganna nyaatu.
Abbatu of mara jedhe boofni.
Abbaan mana jiraa gurri ala jira.
Adda nyaataniif hin gabbatani.
Ijji gamnaa dura boossi.
Tanaa warri rafnaan jette sareen.
Harree hin qabdu farda namaa tuffatti.
Jiruu fi soddaa hin tuffatani.
Ijji badduus bakki ijaa hin baddu
Harki hanna bare dooluuttuu socho’a.
Dubbii barbaada sareen gabaa baati.
Gorsa diddu du’a hin diddu.
Muka beekan qoricha hin se’ an.
Heexoo galataaf oso hin taane qorichaaf dhugan.
Ilmii fi biqilli guyyaa malee hin dhalatu.
Kan dhaabbattee si hin agarre, teessee si hin argani.
Abbaan loonii dhoqqee hin xireeffatu.
Tiruun bulte lafee taati.
Cubbuu sodaachuun booruuf.
Dallaan abbaa kudhanii yeroon hin cufamtu.
Daangaan jaalalaa afaanii baasanii walii laachuudha.
Deeganiif hin du’an.
Deegarra ulfaatti jedhee namtichi ashaboo mataatti baate.
Duutiifi dullumni hin hafan.
Eeboo darbatani jinfuu hin qabatani.
Fardi biraan nama gaha malee hin waraanu.
Fiigee fiigee kormi sangaa ta’a.
Fooliin gaariin kannisa harkisa.
Foon lafa jiru allaattii lafa irratti wallolti.
Abbaanuu hin gallee, fardaaf booyyanni.
Adda baane jedhe namtichi furrii fudhatee.
Lagaatu walitti yaa’a malee garaan walittii hin yaa’u.
Gadheen niitii, dhiirsa hamatti.
Yoon ani du’e araddaan hin margin jette harreen.
Ofiifu duutii maaf of huuti.
Foontu fooniif rifata.
Naatu beekaan beekkumsa hin taatu.
Akka kufanii hin cabani.
Bittaa wallaalanii gabaa komatu.
Fardi badaan farda balleessa.
Harmaatu lama malee aannan tokkichuma.
Badiin saree gaafa duute.
Guddatee guddatus gurri mataa hin dabartu.
Akka beekan bulan
Lukuun abbaanis qabu, bineensis qabu iyya hin dhiistu
Tunis dhukkuba taateef tessuma nama dhowitii jedhe namichi dhullaan qabde
Yoo akka nyaattu homaa hin taatu yoo akka aadduu barana him baatu
Saroonni walnyaatti kan ishii nyaatu hin argan
Namni Jireenya isaati fakkaata
Hamma fedhe guddatan, gosa ofii hindarban
Nama guddisuun of guddisuudha; nama xiqqeessuun of xiqqeessuudha
Jaarsi du’aa adeemu si hin abaariin, bishaan gu’a gahe si hin nyaatiin
Kabaja balbalaaf hindaaqqoon gadi jette
Mana balbala malee hin seenan, utubaa bakka malee hin dhaaban
Muka jalaa ol Koran malee, gubbaa gadi hin koran
Waraabessi waa nyaatu tokkuma kan maqaan badu hunduma
Aannan banaa dhiisanii hattuu namaan jedhan jette adurreen
Bakka sareen jirutti, namatu dhuufee hin gaafatan
Kijibni nama oolcha malee, nama hin bulchu
Karaan sobaan darban, gala nama dhiba
Foon naaf kenneet, albee na dhorkate
Adurreen garaa muratte, leencaan qixa nama sodaachifti
Garaa murtii murate, bishaan raafuutu gabbisa
Garaan murtii hin qabne, diina abbaati
Namni namumaa, ija nyaadhu” jette allaattiin
Gara jabeessa heexoon hin albaasu
Qeerransa eegee hin qaban, qaban gadi hin dhisan
Ijji dhugaan boosse, imimmaan hin dhabdu
Mari’ataan gowwaa hin qabu
Maraatanii biyya hin bulchaan, mari’atanii malee
Maqaa ni bitan malee, hin gurguran
Maqaa hannaa, abbaatu ofirraa eega
Hirriibni baay’een duumessa hiyyummaati
Bishaan lagaa dhume jennaan boosettiin ilil jette
Qoree dur dirteef hiyyessi okkola
Adaamiin olla agamsaa, imimmaan hin qoorfattu
“Sangaa ofiinuu alba’u eegee qabdee raaftaa?” jedhe manguddoon oromoo
Dubbiin rabbi suuta
Namni kadhachuu hin dhiisu, rabbi waan murtee hin dihiisu
Bakka rabbi itti nama hidhe, funyoo malee ijaajju
Manni waaqni ijaare hin jigu
Bagan kufe, bagaan ka’e, kan naqabuu fi kan na dhaabu addaan baafadhe jedhe namtichi
Kan offii buletu nama bulcha
Dheebotan malee, mi’aa bishaani hin beekan
Gubattee hin agarree, abiddatti gamti
Boora’u malee hin taliilu
Oduun soora (nyaata) gurraati
Waan biyyaa bilbilli iyya
Quuqaa cinaacha jalaa abbaatu beeka
Namni mataa isaatii hin tolle, namaaf hin tolu
Bakka hin rafnetti hin muugan
Namni ija takkaa biyyeen hin taphatu
Garaa nagaa qabu sukkuumuun, dhukkuba itti fiduudha
Ejersa halaalaarra qobboo qe’ee wayya
Obsaan aannan goromsaa dhuga
Fira dura bahan malee, fafa duraa hin bahan
Bara bofti nama nyaate lootuun nama kajeelti
Bareedde jedhanii obboletti hin fuudhani
Ija laaftuun dubaraa obbolessa irraa ulfoofti
Malannee bolla lama qotanne jette hantuunni
Wallaalaan bishaan keessa dhaabatee dheebota
“Yoo waraabessarraa hafte keenya” jette sareen, harreedhan
Yaadni hamaan nama huqqisa
Fuula ilaali na elmadhu jette harkuun
Kan leenci naasise hindaaqoo baqata
Afaan qabachuun hunda to’achu
Obbolessi kan walin dhalatan qofa miti
Hunda dubbatan garaan duwwaa hafa
Eelan eelee dhaabbatan
Afaan gaarin afaa gaari caala
Kan ilkaan hin qabne akaawwii hawwatti
Firri dhufe jadhanii dhabaa hin dhalanii
Gowwaan bakka rafe hunda mana se’a
Waan warri waarii jedhu ijoollleen waaree jetti
Nyaataa fi lola abbaatu tolfata
Ilmoon huntuutaa gumbii uraa haadha jalatti barti
Sossobbiin madaa hin foyyessu
Harree fi gadadoon nama irraa hin gortu
Nama jechi hin madessine waraanniyyuu hin madessu
Namaan garaan ga’atti garaan lafa nama ga’a
Dubbiin baay’atetti harretti hin fe’ani
Harka abbaa biraan ibidda qabun nama hin dhibu
Waaqni duumessaa’e roobuu hin oolu
Kan qaban qaba hin guunnne gadhiisan bakkee guutti
Kan dhiqantu nama dhiqa jatte wacitiin
Namni mana tokko ijaaru citaa wal hinsaamu
Mana waraaabessaatti foon liqii hin dhaqan
Ariifataan hori gata
Hindaaqqoon haate haatee halbee ittin qalamtu baasti
Namni akkaataa fardaa beeku ulee fardaa hin bobessu
Abbaa dhokseetu akaakayyuu himata
Yoo baay’ate dammis ni hadhaawa
Warra walnyaatu jidduudhaa waa nyaatu
Harki waaqni namaan qabe xurii hin qabu
Ukkaamamee raafamnaan aannanu qabee cabsa
Tuulamanii taa’anii waaqa ofii hin komatan
Sirbaaf dhufanii morma hin qusatan
Ofii jettu mi’aa’i yoo kaan dhagaa jadhanii sigatu jedhe soogiddaan
“Iyyan malee hin dhalchanii?” Jedhe kormaan hoolaa korbessa re’en
Alagaa fi dukkanatti ija hin baasan
Sanyiin buqqee miiciraantu hadhaa’a
Yaa cubbuu “essa dhaqxa” jannaan “bakka itti na ergan” jatte
Sa’aa eegee hin qabne cirriin hin sodaattu
Bobbaa yoo tolan gala tolan
Du’arraan baqadhatti mana du’aa seente
Karkin ofii madaa’ullee, muranii hin darban
Mana oormaa bareedaarra, godoo ofii wayya
Hoolaan abbaa gaarii qabu, dubboo ala bulcha
Jibichi essatti eeganii jabbii kessa oola
Hagam ol fagaattus allaattii reeffi lafa
Bara humna qaban sagaliin lolu, bara humna hin qabne sagalee tolu
Yoo rakkatan fala barbaadan
Bakakkaan akkanaanu natti gamu muka jala na geessite
Osoo akka yaada namaa tulluun diriiraa ta’a
Adala gowwoomsuun suuta suutan
Addaatef ilkaan alanfachuu hin dhiisu
Ablee qara lamaa beekaatu itti fayyadama
Bakkuma dhaqqabani kan hoqqatan
Bakka itti citanitti citaa haammatan
From: https://www.afaan-oromoo.com/category/oromoo/afoola-oromoo/,Date 07/04/2021
2.1 Hibboo Afaan Oromoo
Hiibboo Afaan Oromoo
1• Ari’anii hin qaban utaalanii hin dhaaban (Gaaddidduu)
2• Soba dhugaa fakkaatu (Abjuu)
3• Abbaan bokkuu marmaratee rafe (Boqqoolloo)
4• Fannisan fannoo hin qabduu teesisan teesson hin qabdu (killee)
5• Guyyaa bakka feete ooltee galgala hanxaxiin cufatti (ija)
6• Funyaan qabdii furrii hin baafattu (Baaqelaa)
7• Hojii waaqaa mukti buuphaa buuse (Jirbii)
8• Bixxilleen lamaan tabbatti hirkatte (gurra)
9• Hoolaan gurraachi abbaan koo naaf qale dhiiga hin qabu (mixii)
10• Ilmoon haadha keessaa baatee haadha dhiitti (kibriitii)
11• Funyaan qabdii hin haxxifattu (Shumburaa)
12• Qamadii garaa jalaa bokkaan hin tuqu (Harma sa’aa)
13• Bakka qottiyyoo diimaan ciise margi hin margu (ibidda)
14• Osoon kolfuun gubadhe (Akaayii/Akaawwii)
15• Loon baay’ee keessaa kormaa tokko qofa (Addeessa)
16• Shaa jettii shanbaa jettii harkaan nan tuqin jettii (Doobbii)
17• Ilkaan hin qabduu dheedhii nyaachuu hin dadhabdu (Hindaaqqoo)
18• Osoo boossuu kofaltii osoo haatuu mar’atti (Majii)
19• Gabaabaa qalbii dheeraa (Hindaaqqoo)
20• Dheeraa qalbii gabaabaa (Farda)
21• Mana hin qabduu nyaata hin dhabdu (Tafkii)
22• Loon hin qabduu ni elmiti (Silmii)
23• Hamma majii geessii biyya waliin geessi (Aduu)
24• Bifaan gurraattii amalaan giiftii (Eelee)
25• Hin dhiqattu hin dibattu ni bareeddi (Hiddii)
26• Ganama argee guyyaa dhabe (Fiixensa)
27• Lafarra kaattii saree fakkaatti (Sardiidoo)
28• Jiraa du’aa baatu du’aa jiraa baatu (Fardaafi kooraa)
29• Yoo bahu mana ilaalaa yoo galu ala ilaala (Gaafa re’ee)
30• Ani asin kaa’ee maaltu achirra sikaa’e (dabaaqula)
31• Ani silaalaa ati waaqa ilaalta (eegee re’ee)
32• Arraba hin qabuu daaraafi awwaara arraaba (Qilleensa)
33• Yoo nyaatu ni fayyaa yoo dhugu ni du’a (ibidda)
34• Balbala cufattee sirbiti (ittoo)
35• Sangaa gurraachi bosona keessa deema (injiraan)
36• Baala fakkaataa waaqarra kaata (Billaacha)
37• Foon diimaa mataatti baata ofii hin nyaatu namaaf hin laatu (Lukkuu kormaa)
38• Jaarsa gabaabaa bareedaa kan afaan areedaa (Boqqolloo)
39• Adii dhalaa gurraacha horsiifata diimaa guddifata (Barbaree)
40• Haati lafa dhiittii ilmoon haadha dhiitti (Mooyyee fi bolotaa)
41• Ilmoon ni deemna ni deemna jettii haati ni teenya jettii (dhagaa daakuu)
42• Gabaa hin dhaqxuu dhadhaa hin dhabdu (Boraatii)
43• Ganama hiyyeessaa galgala dureessa (Mooraa loonii)
44• Godoo gamaa balballi ishee lama (Funyaan)
45• Ani lafan si kaa’e maaltu waaqa irra si baase (Bishingaa)
46• Asuma taa’ee walitti qabe (Yaada)
47• Abbaas hin fakkaatu haadhas hin fakkaatu (Gaangee)
48• Akka ayyaana keenyaa halaala irra teenya (Harma)
49• Yoo ergan ni fagaatti yoo waaman ni dhiyaatti (Bilbila)
50• Lafee hin qabuu ija hin dhabu (Biddeena)
51• Karaarra teessee qullubbii qollaati (Gufuu)
52• Asii fiigee gunbii diige (Hantuuta)
53• Afur taatee boolla tokkotti fincoofti (Mucha sa’aa)
54• Abbaa garbee iyyaa darbe (Waraabessa)
55• Isuma tumuu isumaan qabuu (Sibiila)
56• Akaayyii ishee hin nyaatanii gaaddisa ishee hin taa’ani (Xaafii)
57• Bifaan wal fakkaatti hojiidhaan wal caalti (Kanniisa)
58• Tokko ganama jibba Tokko gagala jibba Tokko ganna jibba (kan ganama jibbu nama liqiin irra jiru, kan galgala jibbu nama niitiin qoccoltu, kan ganna jibbu nama manni dhimmisu)
59• Fuuldura mootii teessee fincoofti (Jabanaa)
60• Bisingaa gaara irraa gadi jige (Eegee sa’aa)
61• Uleen abbaan koo naaf kenne hin cabduus hin dabduus (Maqaa)
62• Ani ergaan dhaqaa ati eessa dhaqxa (Gaaddidduu)
63• Luka Afur qaba garuu laga hin cee’u (Siree/teessoo)
64• Kaballaan dhahee Albaase (Gingilchaa)
65• Ooyiruu guddaa baaqelaa facaase (Waaqaf urjii)
66• Bakka saani gurraachi ka’e adiin ciise (Daaraa)
67• Sabbata aayyoo maree mareen dadhabe (Karaa)
68• Yoo loo’u akka bofaa, yoo taa’u akka dhagaa (Dabaaqulaa)
69• Wajjumaan nyaannaa maaf huqqata (Fal’aana)
70• Abbaan gabaabaan lafa jala fiiga (Maarashaa)
71• Gamaanis gaara gamanaanis gaara keessi fardaan magaala (Marqaa)
72• Calaq calaqqisee meetii sodaachise (Bakakkaa)
73• Muree muree manarra tuule (Citaa)
74• Jabbii jabbii hootu (Furriifi quba harkaa)
75• Sangaan gaafa dalgee bookkisaa gadi darbe (Xiyyaara)
76• Qotiyyoon abbaa kiyyaa eegee qaban malee hin qottu (Maqasii)
77• Sulula qal’oo araddaa bal’oo (Qoonqoo)
78• Ejersa jigoo bo’oo kanniisaa (Numa du’e)
79• Namichi daboo kadhatee warri daboo deebi’ee, inni achumatti hafe (Reeffa)
80• Ulee awwaalarraa bareeddeef hin muratan (Obboleettii)
81• Obboleettii gabaabduu qaqqabdee hin dhungattu (irree)
82• Boollatti galti yaa shurrubbaa ishee (Xaddee)
83• Mucaan koo shaalee shaalee gara waaqaatti ol erge (Gaagura)
84• Fayyaan du’aa dhalaa du’aan fayyaa dhala (Lukkuu,buuphaa,cuucii)
85• Balluxee fi qalluxeen wal qabattee wal huute (Qacceefi muka)
86• Karaan gibee naannoo naannoo (Gundoo)
87• Fardeen laga wancii mudhii qaqallatti (Goondoo)
88• Dukkanni gumbii guute (Nuugii)
89• Bishaan Buutu xabuluq hin jettuu daggala seentu shokok hin jettu (Lilmoo)
90• Osoon kaadhuun wanta adii gatee darbe (Hancufa)
91• Shaa jedhe hin dhangala’u (Eegee fardaa)
92• Afaan banatee nama ilaala (Hubboo)
93• Ulee gantuu mataan gadi jedhe (Ookkoo)
94• Bakkalcha fakkaatti lapheerra kaatti (Amartii)
95• Ni deemaa ni deemaa hin dhaabbatu (bishaan)
96• Yoo tuqan ni boo’a (Adaamii)
97• Hiriyoonni lamaan wal fakkaatuu waliin deemu (kophee)
98• Kophaa deemtii hin sodaattu (Biiftuu)
99• Ganama luka afur, guyyaa luka lama, galgala luka sadi (Daa’ima,Dargaggeessa,Jaarsa)
100• Ija waliin dhalattee osoo hin laalin duute (Biddeena)
101• Laga bu’een ulee qajeelaa dhabe (Lafee cinaachaa)
102• Guutan hin ulfaattu (yeroo/sa’aatii)
103• Hamma fudhattu gadhiisaa deemti (Tarkaanfii miilaa)
104• Yoo haadduun murtees godaannisa hin qabu (Bishaan)
105• Kan ol-deemu tasa kan gadi hin deebifamne (umurii)
106• Gamana taa’ee gamatti waraane (ija)
107• Aayyoo baruxeen karaatti duute (Qaanqee)
108• Kittaa buufattee waajjira seentee (Muuzii)
109• Ani anuma hin nyaadhuu hin dhugu (suuraa)
110• Hinuman si dhiqa maaf daalachoofta (Qodaa bukoo)
111• Obboon bulukkoo uffatee rafe (Dibaa abiddaa)
112• Ejersa dabe falli hin deebisu (Gaafa hoolaa)
113• Mataa filattee gabaa baate (Suufii)
114• Lafa keessaa lafa abaaramaa (Boolla)
115• Re’een maraatte abdola afuufti (Buufaa tumtuu)
116• Morma qabdi mataa hin qabdu (Buqqee)
117• Hibakka bookkise dallaatti si rakkise (Bubbee)
118• Ulee qal’oo qabatee farda sadi yaabbate (Distii/Marqaa)
119• Haati nama ilaalti ilmoon nama nyaatti (Rasaasa)
120• Ganama kaatee lafa arraabdi (Hartuu)
121• Dura Diigamee booda ijaarama (kaarra loonii)
122• Abbaan eeboo dhibbaa laga keessaa sirba (Meexxii)
123• Galgala faca’u galgala dhabamu (Urjii)
124• Gaaraa gugatee daaraa uffate (Qoraan)
125• Ollaa walii ta’anii wal hin argan (Ija)
126• Kan bu’ee hin banne kan hattuun hin hanne (Beekumsa)
127• Fardeen gamaa dhuftu luugamni hin deebisu (Hoqqisaa)
128• Burqaa gaaraa balballi saddeeti (Mucha/Harma saree)
129• Muka diimaa diimate jedhanii bira hin darban (Harbuu)
130• Akka bofaa loo’aa addunyaa hundaa mo’aa (Hirriiba)
131• Tokko ni deemna jedha, Tokko ni dhaabbanna jedha, Tokko ni teenya jedha (Bishaan, Muka, Dhagaa) 132• Hiddi isaa lafa lixee ijji isaa nama fixe (Qaaraa)
133• Ninyaata hin dhugu (Daana’oo)
134• Gaara guddaa jala re’een adiin cicciiste (ilkaan)
135• Bixxilleen aayyoo jilbarratti hin cabu (Missira)
136• Mana ijaaree karaa isaa wallaale (Tuulaa midhaanii)
137• Maree sirra taa’e (Gogaa)
138• Damee qabdii hin yaabbatamtu ija qabdii hin nyaatamtu
Ref: https://oromianeconomist.com/2016/12/28/hiibboo-afaan-oromoo/, date: 07/09/2021
https://OroeducationonlineOromia.com/2021/Afaoola-Afaan oromoo, Date: 02/12/21
